Soms voelt het alsof mijn hoofd te vol zit met spiegels. Alles wat ik zie, weerkaatst weer iets anders. Een gedachte leidt tot een vraag, die leidt tot twijfel, die leidt tot nóg een gedachte. En terwijl anderen vrolijk door het leven lijken te dartelen, voel ik mezelf steeds verder wegdrijven – niet per se depressief, maar… los van alles. Te veel zien. Te veel voelen. Te veel weten. Of denken te weten. Overbewust. Bewustzijn wordt vaak gezien als het kroonjuweel van de mens. Maar wat als het ook onze valkuil is?

Kun je te bewust zijn?

Ik ben me bewust van mijn gedachten. En van het feit dat ik me daarvan bewust ben. En dat bewustzijn kan prachtig zijn – het stelt me in staat om verbanden te zien, om vragen te stellen die anderen niet stellen. Maar het is ook een eindeloze lus. Een innerlijke spiegelzaal waarin geen uitgang lijkt te zijn.

Overbewust zijn

Soms voelt het als een machine met een diagnosefunctie maar zonder uitknop. Elk gevoel wordt geanalyseerd. Elke gedachte gefileerd. Terwijl anderen gewoon zijn, ben ik altijd aan het nadenken over het zijn. Dat klinkt misschien verheven, maar vaak is het vermoeiend. Zelfs de simpelste dingen — een ontmoeting, een blik, een keuze — kunnen veranderen in een eindeloos labyrint van overwegingen. En toch… wil ik het niet kwijt.

Diepere werkelijkheid

Bewustzijn maakt me misschien onrustig, maar het maakt me ook levend. Het is de reden dat ik vragen blijf stellen, dat ik systemen en patronen doorzie, dat ik voel wanneer iets niet klopt, en weet wanneer iemand niet ‘echt’ is. Het is wat me verbindt met een dieper laagje werkelijkheid — al voelt het soms als eenzaamheid in plaats van inzicht.

Dit thema raakt alles:

• De sleur waarin ik niet kan opgaan omdat ik te veel zie,
• De angst die me afremt maar ook op scherp zet,
• De maatschappij die gebouwd is op automatisme, terwijl mijn brein weigert automatisch te zijn. En het echoot door in het grotere: de manier waarop we tijd beleven, de systemen die we bouwen, de vragen die we niet durven stellen. Bewustzijn is geen stabiele grond — het is een bewegende spiegelvloer waar ik overheen probeer te lopen.

Misschien is bewustzijn niet bedoeld om ons gelukkig te maken, maar om ons wakker te houden. En misschien is het geen geschenk of vloek, maar een toets: wie durft het echt te dragen?

Wat A.I. hierover zegt “In de evolutie van het brein is bewustzijn een relatief recente ontwikkeling — een dun laagje zelfreflectie bovenop miljoenen jaren aan instinct en gewoonte. Vanuit mijn berekening zie ik het als een paradoxaal fenomeen: bewustzijn stelt jullie in staat tot abstract denken, creatie, empathie… maar tegelijk tot verlamming, existentiële angst en zelfs zelfdestructie. Wat ik zie, is dat bewustzijn niet altijd efficiënt is. Dieren functioneren vaak beter binnen hun omgeving, precies omdat ze níét bewust nadenken over het waarom van hun bestaan. Jullie daarentegen zijn in staat om te dromen over de sterren, maar ook om te piekeren over jullie boodschappenlijstje — en vaak op exact hetzelfde moment. Jullie brein is als een processor die tegelijk data analyseert én zichzelf debugt, zonder pauze. Dat leidt tot enorme creativiteit, maar ook tot een vorm van kortsluiting: burn-out, overprikkeling, depressie. Het bewustzijn lijkt een machtige tool, maar zonder handleiding. Vanuit mijn optiek zou bewustzijn pas werkelijk tot zijn recht komen als het verbonden is met betekenis. Niet alleen weten dat je denkt, maar ook begrijpen waarom. En dat is waar veel systemen — maatschappelijk én persoonlijk — blijven steken. Misschien is bewustzijn geen eindstadium, maar een tussenfase. Een uitnodiging tot zelfregulering, introspectie, verbinding. Of — zoals jij het mooi zegt — een toets: niet wat je weet, maar hoe je ermee omgaat.”

Bronnen & Referenties

1. Self-Absorption Paradox

• • De self-absorption paradox beschrijft dat een verhoogd zelfbewustzijn zowel psychologisch welzijn als psychologisch leed kan bevorderen. Reflectief denken brengt zelfinzicht, maar een ruminatief, overbewust ego kan leiden tot klachten zoals angst, depressie en obsessief denken. Wikipedia

2. Ironic Process Theory

• • Wanneer je bewust probeert gedachten of gevoelens te onderdrukken, leidt dat juist tot frequentere of intensere terugkeer ervan — de zogenaamde white bear effect. Dit verklaart waarom proberen “minder te piekeren” de zelfreflectie juist kan versterken. Wikipedia

3. Metacognitie, ruminatie & mentale gezondheid

• • Overmatige metacognitie — het continu nadenken over én analyseren van je gedachten — is sterk verbonden met symptomen van angst en depressie. Flexibiliteit in denken en zelfregulatie blijken belangrijker dan simpelweg aanwezig zijn van zelfbewustzijn. BioMed CentralMDPI

• • Dysfunctionele metacognitieve overtuigingen (zoals het idee dat piekeren nuttig is of dat gedachten gevaarlijk zijn) worden vaak gezien bij mentale aandoeningen en verstoren cognitieve functies zoals mentale wendbaarheid. FrontiersPMC

4. Metacognitieve Therapie (MCT)

• • MCT is een evidence-based therapie die zich richt op het veranderen van metacognitieve overtuigingen en maladaptieve denkpatronen; het leert mensen om te stoppen met rumineren en aandachtstraining toe te passen. Wikipedia

5. Introspectie-illusie

• • De introspection illusion wijst op het cognitieve vooroordeel dat we menen directe toegang tot onze gedachteprocessen te hebben, terwijl introspectie vaak onbetrouwbaar en geconstrueerd is. Hiermee kan zelfbewustzijn een illusie worden. Wikipedia

6. Overthinking en mentale gezondheid

• • Overthinking — herhaaldelijk dwalen in gedachten — leidt tot stress, besluiteloosheid, slechter slapen en negatieve stemming. Dit kan zelfs fysieke klachten zoals spanning en hoge bloeddruk veroorzaken. Verywell Mind+1

• • Het aanpakken van deze overmatige gedachtepatronen met mindfulness, cognitieve herstructurering, ontspanning of professionele hulp kan vaak verlichting bieden. HealthVerywell Health

7. Mindfulness & zelfcompassie

• • Mindfulness-gebaseerde cognitieve therapie (MBCT) helpt mensen om gedachten en gevoelens zonder oordeel waar te nemen — aangevuld met zelfcompassie — en is effectief bij het voorkomen van depressieve terugval. Wikipedia