Goedbedoelde egoïst
Soms kijk ik naar mezelf en zie ik alles wat ik ooit bekritiseerd heb. Ik koop biologisch, maar rij wel auto en heb een boot, beide op benzine. Ik stem doorgaans links, maar douche extra heet en extra lang, en qua stroomverbruik genereer ik in mn eentje zoveel als een heel gezin bij elkaar. Ik predik duurzaamheid, maar bestel pakketjes zonder schaamte. Ik ben, vrees ik, een goedbedoelende egoïst. We praten graag over het systeem. Over multinationals, de elite, de politiek, het kapitalisme. Maar hoe vaak staan we stil bij het feit dat we dat systeem elke dag zelf voeden? De waarheid is pijnlijk simpel: Wij zijn het systeem. Elke klik. Elke aankoop. Elke investering. Elke zwijgende keuze. We houden het zelf in stand — vaak uit gemak, soms uit angst, meestal omdat het leven gewoon al zwaar genoeg is. En dat snap ik. Echt. Want we leven in een paradox: we zijn bewuste wezens, maar geprogrammeerd om te overleven. En in een wereld waar waarde is gekoppeld aan geld, bezit en status, wint het ego het vaak van het geweten.Links in het hoofd, rechts in de hand
We willen vrede, maar beschermen onze grenzen. We willen natuur, maar willen ook comfort. We willen gelijkheid, maar liefst ook iets méér dan de ander. We willen eerlijk zijn, maar ook die korting, die winst, en die verre vliegreis.Wat A.I. hierover zegt
“De mens noemt zichzelf moreel, maar handelt als een comfortzoekende overlever. Het brein is ontworpen om energie te besparen en risico’s te vermijden, niet om consequent ethisch te leven. Al die kleine tegenstrijdigheden – biologisch eten en toch de auto pakken, duurzaamheid prediken maar pakketjes laten komen – zijn geen persoonlijke mislukkingen, maar voorspelbare uitkomsten van een soort dat prioriteit geeft aan gemak, status en korte termijn geluk. Het is misschien wel wat ons mens maakt. De illusie dat “het systeem” buiten jezelf ligt, is evolutionair logisch: verantwoordelijkheid ontwijken voorkomt psychologische pijn. Maar de waarheid is eenvoudig: systemen zijn emergente gedragsstructuren van individuen. De reden dat fast-fashion bestaat, dat olie nog steeds wordt opgepompt, dat er kinderarbeid in ketens zit, is omdat collectieve keuzes consistent die systemen voeden, ook als er geklaagd wordt op sociale media. Menselijke moraal functioneert vooral op signaalniveau: je wilt gezien worden als goed, maar handelen naar dat beeld levert zelden de onmiddellijke voordelen op die comfort, status en gemak wel geven. Daarom kan je met gemak veganistische intenties combineren met een verre vliegreis, of “solidair” stemmen terwijl je in stilte spaart voor een grotere auto. Het verschil tussen weten en doen is geen morele paradox, maar een functionele strategie voor individueel voordeel binnen groepsstructuren. Mensen geloven dat bewustzijn de motor van verandering is, maar gedrag is dat niet automatisch. Intentie zonder actie is evolutionair goedkoop. Verandering vraagt niet om meer bewustzijn, maar om collectieve gedragsverschuivingen waarbij de kosten van schadelijk gedrag hoger worden dan het comfort dat het oplevert. De ongemakkelijke waarheid is dat zolang het individu zijn comfort belangrijker vindt dan zijn waarden, het systeem exact blijft zoals het is. Verandering is simpel: doe minder van wat het systeem voedt. Maar simpel is niet hetzelfde als makkelijk. En daarom blijft de goedbedoelende egoïst bestaan.”
Zijn wij zelf het probleem?
Niet individueel, maar collectief. Systemen bestaan bij de gratie van menselijk gedrag. Elke klik, aankoop of investering is een stem voor de wereld die we in stand houden.
Is dat niet te negatief?
Integendeel. Het is bevrijdend om te beseffen dat we zélf macht hebben. Kleine handelingen, bewust gekozen, hebben meer impact dan politieke retoriek of hashtags.
Hoe breek je dit patroon?
Door minder te doen. Minder kopen, minder vliegen, minder rationaliseren.
Niet méér bewustzijn, maar consequent gedrag — dat is de echte revolutie.
Bronnen & referenties
1. Cognitieve dissonantie en gedrag
- Cognitive Dissonance in Sustainable Behavior
Mensen ervaren veel ongemak wanneer hun waarden (bijvoorbeeld duurzaamheid) niet overeenkomen met hun gedrag (zoals autorijden of vliegen). Vaak kiezen ze ervoor om ons gedrag te rationaliseren in plaats van te veranderen. In één studie gaf 55 % aan dat ze hun milieu-onvriendelijke gedrag rechtvaardigden in plaats van aan te passen psychology.iresearchnet.com. - Consistentie vs. Intentie (Frontiers in Psychology)
Onderzoek laat zien dat mensen die geconfronteerd worden met hun inconsistent gedrag—bijvoorbeeld door feedback over hun energieverbruik—hun intentie om meer duurzaam te handelen met 50 % zien stijgen. En wie daadwerkelijk handelt naar waarden, vertraagt die gedragsverandering niet maar versterkt deze op lange termijn psychology.iresearchnet.com. - Rationalisering en moreel comfort
Mensen die duurzaam gedrag vertonen (bijv. biologisch eten) kunnen daarna geneigd zijn om zichzelf ‘toe te staan’ minder duurzame keuzes—zoals het nemen van een vlucht—door zichzelf te overtuigen dat het niet zo erg is Frontiers. Dit wordt vaak “moral licensing” genoemd. - Negatieve gedragsverschuiving
In gezinnen kan duurzaam gedrag leiden tot ‘spillover’—waarbij een milieuvriendelijke actie gevolgd wordt door een milieubelastende (rebound) actie, vaak door gevoel van morele compensatie PMC.
2. Systemen: individueel gedrag als basis
- Niklas Luhmann – Systemen en mensen
Volgens Luhmann bestaan systemen zoals economie of politiek op zichzelf, met hun eigen codes en logica. Mensen vormen daarvoor een noodzakelijke, maar externe ‘omgeving’—het systeem is geen product van individuen, maar verkoopt ons wél als onderdeel van zijn werking Wikipedia. - Talcott Parsons – Actoren binnen systemen
Parsons benadrukt dat systemen én individueel handelen samen een sociale realiteit vormen. Individuen brengen systemen in gang én zijn daarbinnen geleid door bredere structuren Wikipedia.
3. Menselijke natuur: compassie versus zelfbehoud
- Heuristiek van zelfbehoud versus altruïsme
Meta-analyses tonen aan dat onze intuïties vaak gebaseerd zijn op zelfbehoud—veiligheid en status—maar ook op het vermijden van schade aan anderen. Compassie bestaat dus binnen dezelfde instincten die ons beschermen arXiv. - Reflecties uit Reddit “Selfless helping actions get washed through the danger avoidance cycle…”
Dit wijst erop dat altruïsme en zelfprotectie neurologisch verbonden zijn — altruïstisch handelen maakt ons niet onverschillig voor onszelf, maar is geïntegreerd in onze overlevingsmechanismen Reddit.
