44. Restart Civilisation

Stel je voor. De aarde schudt ons af. Een catastrofe veegt de drukte van miljoenensteden weg, het geraas van snelwegen, de markten vol cijfers, schermen en illusies. Een kleine groep mensen blijft over. De reset-knop is ingedrukt.
Wat zou er dan gebeuren? Hoe zouden we opnieuw bouwen?

Van natuur naar onnatuur

Als je de menselijke geschiedenis in vogelvlucht bekijkt, zie je een patroon:

  • eerst de aap,
  • toen de jager,
  • de boer,
  • de handelaar,
  • en uiteindelijk de speculant achter een scherm.

Wat begon als een natuurlijke samenwerking met de aarde, eindigde in een onnatuurlijke strijd tegen haar wetten. Macht, geld en controle werden de nieuwe goden, en ironisch genoeg zijn juist die goden bezig ons ten onder te trekken.

Misschien zit in elke beschaving het zaad van zijn eigen einde. Zoals een boom die ooit te groot wordt en zichzelf openbreekt.

Een nieuwe blauwdruk

Maar stel: de mensheid krijgt een tweede kans. Met de kennis van nu. Wat zouden we dan anders doen?

Misschien zouden we geen steden bouwen van beton, maar leefgemeenschappen verweven met natuur. Geen geld dat uit het niets wordt gedrukt, maar waarde in de vorm van energie, arbeid of vruchtbare grond. Misschien zouden we marketing, propaganda en verslavingen vervangen door echte verhalen die verbinden in plaats van manipuleren.

Geen elite die boven de rest uitstijgt, maar kringstructuren waarin leiderschap tijdelijk is — een rol, geen troon. Misschien zou gezondheid belangrijker worden dan groei, en samenwerking belangrijker dan competitie.

Het klinkt idealistisch. Misschien zelfs naïef. Maar wat als dit juist de weg is die we telkens opnieuw moeten vinden, totdat we hem eindelijk durven vasthouden?

De vloek van de mens?

Toch blijft de vraag: is dit mogelijk, of is het menselijk lot altijd oorlog en machtsstrijd?
Is hebzucht in ons DNA geschreven, of slechts een product van omstandigheden?

Kijk naar stammen die duizenden jaren leefden zonder bezit of staat, waar delen vanzelfsprekender was dan hebben. Kijk naar hoe kinderen spelen: niet met macht of winst, maar met samenwerking en verbeelding.

Misschien is het niet onze natuur die ons corrumpeert, maar de systemen die we creëren. Misschien kunnen we leren dat het niet draait om een eindeloze groei, maar om cirkelgang. Net zoals de seizoenen: zaai, oogst, rust, hernieuw.

Wat AI hierover zegt

Wetenschappelijk gezien is er geen garantie dat een beschaving die opnieuw begint fundamenteel anders zou lopen. Sociologen wijzen erop dat machtsstructuren vaak terugkeren, omdat schaarste en angst hiërarchie oproepen. Tegelijk laten antropologische studies zien dat veel vroege samenlevingen eeuwenlang leefden zonder staten, zonder oorlog en zonder extreme ongelijkheid.

Met de kennis van nu zou een restart in theorie duurzaam en circulair kunnen worden ingericht. Technologie kan helpen om overvloed te creëren (energie, voedsel, water), waardoor de basisoorzaken van conflict verminderen. Toch blijft de uitdaging: menselijke drijfveren veranderen niet vanzelf. Het vergt bewustzijn, cultuur en opvoeding om oude patronen te doorbreken.

Slotreflectie van Theo

Soms droom ik van die andere werelden die in sciencefictionfilms verschijnen. Werelden waar het schrift verboden is, omdat kennis een tweesnijdend zwaard blijkt te zijn: bron van wijsheid, maar net zo goed van overheersing. Ik begrijp dat idee. Want misschien is onze grootste valkuil niet onwetendheid, maar juist dat we te veel weten — en dat kennis zich tegen ons keert zodra we haar gebruiken om te heersen, niet om te dienen.

Hoe zou het zijn om een beschaving te bouwen zonder die valkuilen? Waar technologie alleen bestaat om de natuur te versterken, niet te onderwerpen. Waar verhalen geen propaganda zijn, maar rituelen die herinneren wie we zijn. Waar leiders niet langer regeren, maar hoeden, zoals je vuur bewaakt in de nacht.

Ik weet niet of we daartoe in staat zijn. Misschien zullen we altijd struikelen over onszelf, zoals we altijd hebben gedaan. Maar misschien ook niet. Misschien is er ergens, voorbij de crash, een versie van de mens die leert leven in kringloop in plaats van in ladder. Een beschaving die niet eindigt in steen, staal of algoritmes, maar in de zachte zekerheid dat ze eindelijk thuishoort op haar planeet.

Beide. Antropologisch bewijs toont dat mensen duizenden jaren vreedzaam konden leven in kleine, egalitaire gemeenschappen. Onze destructie lijkt pas te ontstaan bij grootschaligheid, hiërarchie en abstracte macht. De mens is niet slecht — maar zijn systemen worden dat wanneer ze hem van de natuur loskoppelen.

  • Circulaire economie in plaats van lineaire groei

  • Kennis als dienst, niet als wapen

  • Leiderschap als rol, niet als status

  • Technologie in dienst van natuur, niet ter vervanging ervan

  • Verhalen als herinnering, niet als propaganda

Het is geen utopie — het is een blauwdruk die al in ons besloten ligt, wachtend tot we haar weer durven gebruiken.

Bronnen & Referenties

  • Graeber, D. & Wengrow, D. (2021). The Dawn of Everything: A New History of Humanity.
  • Een radicale herinterpretatie van de menselijke geschiedenis — geen lineaire evolutie, maar een veelvormig en politiek doordacht proces. Wikipedia
  • Diamond, J. (1997). Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies.
  • Verklaart mondiale ongelijkheden niet door intelligentie, maar door geografische en ecologische voordelen.Encyclopedia Britannica
  • Harari, Y.N. (2014). Sapiens: A Brief History of Humankind.
  • Van cognitieve revolutie tot industriële maatschappij — de grote lijnen van onze menselijke saga. Wikipedia
  • Scott, J.C. (2017). Against the Grain: A Deep History of the Earliest States.
  • Gaat in tegen het idee dat staten vanzelfsprekend zijn; landbouw en hiërarchie zijn historisch gezien gedwongen keuzes. Wikipedia
restart civilisation